رژیم غذایی بدون گلوتن

گلوتن نامی عمومی برای نوعی پروتئین است که در بعضی از غلات یافت می‌شود. نام آن از کلمه لاتین چسب گرفته شده است. وقتی آرد با آب مخلوط می شود قوام چسبناکی می‌دهد. این خاصیت به گلوتن کمک می‌کند تا شبکه‌ای چسبناک ایجاد کند که در مجموع، به نان بافت جویدنی و رضایت‌بخشی می‌دهد. برخی از افراد پس از خوردن غذاهای حاوی گلوتن علائم گوارشی ناراحت‌کننده‌ای دارند. رژیم غذایی بدون گلوتن به عنوان یک درمان برای افراد مبتلا به بیماری‌های عدم تحمل گلوتن مانند بیماری سلیاک (یا اسپرو سلیاک) تجویز می‌شود.

رژیم بدون گلوتن چیست؟

پروتئین گلوتن در برخی مواد غذایی مانند محصولات گندم، جو، چاودار و غلات یافت می‌شود. ممکن است در برخی افراد، از جمله مبتلایان به بیماری سلیاک، علائم گوارشی ایجاد کند. رژیم غذایی بدون گلوتن شامل حذف غذاهای حاوی پروتئین گلوتن مانند گندم و محصولات چاودار است.

توجه داشته باشید که پروتئین گلوتن، نه تنها در خصوص افراد مبتلا به بیماری سلیاک حائز اهمیت است، بلکه گلوتن در رژیم غذایی می‌تواند بر شرایطی مانند حساسیت به گلوتن غیر سلیاک (NCGS) نیز تأثیر بگذارد. پیشنهاد می‌شود برای تشخیص مشکلات گوارشی مانند بیماری سلیاک یا NCGS به پزشک متخصص مراجعه کنید.

آلرژی به گندم زمانی رخ می‌دهد که بدن شما آنتی‌بادی‌هایی را علیه پروتئین‌های گندم ایجاد می‌کند که می‌تواند یک واکنش آنافیلاکتیک ایجاد کند.

اگر بیماری سلیاک دارید، مهم است که از مصرف گلوتن به طور کامل اجتناب کنید تا از ناراحتی شدید و عوارض جانبی آن جلوگیری کنید. اگر NCGS دارید، برای برطرف‌کردن علائم آن، مصرف گلوتن خود را به میزان قابل توجهی کاهش دهید.

بیماری سلیاک چیست و روش‌های تشخیص آن کدامند؟

بیماری سلیاک یک اختلال خود ایمنی است که در آن، بدن گلوتن را با یک تهدید خارجی اشتباه می‌گیرد. برای از بین بردن این تهدید، بدن بیش از حد واکنش نشان می‌دهد و به پروتئین‌های گلوتن حمله می‌کند.

در نتیجه، به بعضی نواحی مانند دیواره روده آسیب وارد می‌شود که می‌تواند منجر به کمبود مواد مغذی و مشکلات گوارشی شدید شود و خطر ابتلا به بسیاری از بیماری‌های مضر دیگر را نیز افزایش دهد.

افراد مبتلا به بیماری سلیاک اغلب علائم زیر را از خود بروز می‌دهند:

• اسهال یا یبوست

• درد شدید معده

• ناراحتی معده

• نفخ

• کاهش وزن

• بثورات یا ضایعات پوستی

جالب است که برخی از افراد مبتلا به بیماری سلیاک علائم گوارشی را تجربه نمی‌کنند. در عوض، ممکن است علائم دیگری داشته باشند، مانند:

• خستگی

• کم خونی

• افسردگی

البته این علائم در بسیاری از شرایط پزشکی دیگر نیز رایج است و تشخیص بیماری سلیاک را دشوار می‌کند.

رایج‌ترین روش‌های تشخیص بیماری سلیاک عبارتند از:

• آزمایش خون: آزمایش خون برای جستجوی آنتی‌بادی‌هایی استفاده می‌شود که با پروتئین گلوتن تعامل دارند. رایج ترین آزمایش در این خصوص، آزمایش tTG-IgA است.

• بیوپسی از روده کوچک: افرادی که آزمایش خون آن‌ها مثبت شده است، احتمالاً نیاز به بیوپسی دارند. در طی این فرآیند، نمونه بافت کوچکی از روده شما گرفته شده و مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بهتر است قبل از استفاده از رژیم غذایی بدون گلوتن، آزمایش بیماری سلیاک را انجام دهید. در غیر این صورت تشخیص اینکه آیا شما به بیماری سلیاک مبتلا هستید یا خیر برای پزشک دشوار خواهد بود.

افرادی که بیماری سلیاک ندارند اما احساس می‌کنند ممکن است به گلوتن حساسیت داشته باشند، می‌توانند یک رژیم غذایی بدون گلوتن را برای چند هفته امتحان کنند تا ببینند آیا علائم آنها بهبود می‌یابد یا خیر. البته حتماً قبل از شروع یک رژیم غذایی بدون گلوتن، از متخصص تغذیه مشورت بگیرید.

پس از چند هفته، می توانید گلوتن را دوباره به رژیم غذایی خود وارد کنید و علائم را بررسی کنید. اگر رژیم غذایی بدون گلوتن به علائم شما کمک نمی‌کند، احتمالا چیز دیگری باعث مشکلات گوارشی شما می‌شود.

حساسیت به گلوتن غیر سلیاک (NCGS)

حساسیت به گلوتن حدود ۰.۶٪ تا ۱۳٪ افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. افرادی که مبتلا به NCGS تشخیص داده شده‌اند، آزمایش بیماری سلیاک یا آلرژی به گندم برای آن‌ها مثبت نمی‌شود، اما همچنان پس از مصرف گلوتن احساس ناراحتی می‌کنند.

علائم NCGS مشابه علائم بیماری سلیاک است، شامل:

• دل درد

• نفخ

• تغییرات در حرکات روده

• خستگی

• بثورات یا ضایعات پوستی

تشخیص NCGS می‌تواند پیچیده باشد بنابراین اکیداً توصیه می‌شود پیش از آن‌که از یک رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی کنید، حتماً با یک پزشک متخصص در این زمینه مشورت کنید.

آتاکسی گلوتن

آتاکسی گلوتن، مشابه بیماری سلیاک، یک اختلال خود ایمنی است. این اختلال باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن در پاسخ به مصرف گلوتن، به سیستم عصبی حمله کند. این اختلال می‌تواند طیف وسیعی از علائم عصبی را ایجاد کند.

آتاکسی‌ها گروهی از اختلالات هستند که بر تعادل و هماهنگی تأثیر می‌گذارند. آتاکسی گلوتن نیز می‌تواند باعث مشکلات تعادل، هماهنگی و کنترل حرکتی شود. طبق یک مطالعه، آتاکسی گلوتن معمولاً افراد بالای ۵۰ سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

یک رژیم غذایی بدون گلوتن برای کمک به کاهش علائم آتاکسی گلوتن و جلوگیری از آسیب بیشتر به سیستم عصبی توصیه می‌شود.

آلرژی به گندم

آلرژی به گندم نوعی واکنش آلرژیک است که در پاسخ به یک یا چند پروتئین گندم رخ می‌دهد. علائم آن شامل:

• کهیر

• سردرد

• مشکل در تنفس

• گرفتگی بینی

• تورم یا تحریک دهان یا گلو

در موارد شدید، همچنین می تواند باعث آنافیلاکسی شود که یک واکنش آلرژیک بسیار خطرناک است.

اگرچه افراد مبتلا به آلرژی به گندم لزوماً نیازی به اجتناب از گلوتن ندارند، اما ممکن است لازم باشد از برخی غذاهای حاوی گلوتن اجتناب کنند؛ شامل محصولات گندم مانند نان، ماکارونی و محصولات پخته.

در رژیم بدون گلوتن، چه غذاهایی نباید مصرف شود؟

گندم منبع اصلی گلوتن در رژیم غذایی است. محصولات مبتنی بر گندم عبارتند از:

• سبوس گندم

• آرد گندم

• اسپلت (گندم آلمانی)

• دوروم (گندم الجزایری)

• کاموت (گندم خراسان)

• آرد سمولینا

• جو

• چاودار

• تریتیکاله (ترکیبی از گندم و چاودار)

• مالت

• مخمر آبجو

در زیر مواردی وجود دارد که ممکن است مواد حاوی گلوتن به آن‌ها اضافه شده باشد:

• نان بر پایه گندم

• پاستا و ماکارونی بر پایه گندم

• یشتر انواع غلات - مگر اینکه برچسب فاقد گلوتن داشته باشند.

• محصولات پخته شده: کیک، کلوچه، خرده نان، شیرینی

• غذاهای میان وعده: آب‌نبات، موسلی بار، کراکر، غذاهای آماده از پیش بسته‌بندی‌شده، آجیل بو داده، چیپس طعم‌دار، چوب‌شور

• سس ها: سس سویا، سس تریاکی، سس هویسین، ماریناد، سس سالاد

• نوشیدنی‌ها: آبجو و برخی از نوشیدنی‌های الکلی طعم‌دار

• سایر موارد: پیتزا، گوشتابه یا سوپ آبکی - مگر اینکه برچسب بدون گلوتن داشته باشد.

بسیاری از محصولات بدون گلوتن در حال حاضر در دسترس هستند، اما مهم است که داشتن برچسب بدون گلوتن را قبل از خرید مواد غذایی مورد بررسی قرار دهید.

در رژیم بدون گلوتن، چه غذاهایی را می‌توانیم مصرف کنیم؟

مواد غذایی بدون گلوتن زیادی وجود دارد اما انتخاب‌های غذایی شما باید به گونه‌ای باشد که بتوانید تمام مواد مغذی مورد نیازتان را دریافت کنید. در این خصوص، استفاده از توصیه‌های یک متخصص تغذیه می‌تواند بسیار سودمند باشد.

در اینجا، لیستی از مواد غذایی بدون گلوتن را مشاهده می‌کنید:

• گوشت، ماهی و مرغ

• تخم‌مرغ: تخم‌مرغ کامل، سفیده تخم‌مرغ، زرده تخم‌مرغ

• لبنیات: محصولات لبنی بدون طعم، از جمله شیر ساده، ماست و پنیر

• میوه‌ها: انواع توت‌ها، خربزه، آناناس، موز، پرتقال، گلابی، هلو و غیره.

• سبزیجات: بروکلی، گوجه‌فرنگی، پیاز، فلفل، قارچ، مارچوبه، هویج، سیب زمینی و غیره.

• غلات: کینوا، برنج، گندم سیاه، تاپیوکا، سورگوم (ذرت خوشه‌ای)، ذرت، ارزن، آمارانت (Amaranth)، جو دوسر (اگر برچسب فاقد گلوتن داشته باشند)

• نشاسته و آرد: آرد سیب زمینی، نشاسته ذرت، آرد ذرت، آرد نخودچی، آرد سویا، آرد بادام، آرد نارگیل، آرد تاپیوکا.

• آجیل و دانه‌های خوراکی: بادام، گردو، پسته، بادام هندی، شاهدانه، دانه چیا، دانه کتان و غیره.

• روغن‌ها: روغن‌های گیاهی، روغن زیتون، روغن نارگیل، کره، مارگارین و غیره.

• گیاهان و ادویه‌جات: فلفل سیاه، زردچوبه، پونه کوهی، آویشن، رزماری، جعفری، گشنیز و غیره.

• نوشیدنی‌ها: بیشتر نوشیدنی‌ها، به جز آبجو (مگر اینکه برچسب فاقد گلوتن باشد)

با این وجود، توصیه می‌شود همواره به برچسب فاقد گلوتن بر روی محصولات غذایی توجه کنید.

آیا رژیم بدون گلوتن باعث لاغری و کاهش وزن می‌شود؟

ممکن است در ابتدای پیروی از رژیم بدون گلوتن، شاهد کاهش وزن باشید. این امر به دلیل حذف غذاهای فرآوری‌شده حاوی گلوتن مانند کلوچه، کیک و تنقلات رخ می‌دهد.

با این حال، توجه به این نکته ضروری است که همه محصولات بدون گلوتن، سالم و مغذی نیستند. برخی از آنها مانند کیک، شیرینی و تنقلات بدون گلوتن، دارای کالری بالایی هستند و مواد مغذی کمی دارند. مصرف منظم چنین مواد غذایی می‌تواند باعث افزایش وزن شود.

به طور کلی، رژیم بدون گلوتن برای کاهش وزن طراحی نشده است. برای حفظ وزن مناسب، تمرکز بر روی مصرف میوه‌ها، سبزیجات، پروتئین‌های بدون چربی، لبنیات و چربی‌های سالم، به جای غذاهای فرآوری شده، چه با گلوتن و چه بدون گلوتن، بسیار مهم‌تر است.